Pitagora i pitagorejska škola

Pitagora sa Samosa, Ferekidov učenik, živeo je u VI stoleću pre n. e; prvi je filozofiju nazvao tim imenom (Diels (58 B 15) i prvi za sebe rekao da je filozof, onaj koji traži istinu (D. Laert., VII, 1, 8); sa njim počinje italska filozofska škola kao što u Miletu, sa Anaksimandrom, Talesovim učenikom, počinje jonska filozofska škola (D. Laert., I, 13). Neopitagorejci i neo-platoničari su Pitagori pripisivali najviše ideje grčke filozofije i tako ga načinili krajnje ta- janstvenom ličnošću. Smatrali su ga čudotvorcem, Apolonom Hiperborejskim, sposobnim da čuje glasove s drugog sveta kao i harmoniju nebeskih sfera. Heraklit je kritikovao njegovo mnogoznalaštvo dok je Empedokle veličao njegovo znanje i mud- rost; već Platon i Aristotel, živeći dva stoleća kasnije, nisu znali mnogo o samom Pitagori i nisu mogli jasno da razlikuje misli Pitagore od misli njegovih učenika pa je Aristotel bio prinuđen da govori o "takozvanim pitagorejcima". Čini se nemogućim odrediti sadržaj Pitagorine filozofije; neki mu ne pripisuju ni učenje o brojevima i veliko je pitanje da li mu pripada otkriće čiste i teorijske geometrije kako je to tvrdio Proklo. Najverovatnije on nije ništa ni napisao i ima osnova tvrdnja kako prvi spisi potiču od Filolaja (savremenika Anaksagore, Sokrata i Demokrita). Sâm Pitagora, po svemu sudeći, bio je tvorac nekog religiozno- filozofskog učenja i biće da je zauzimao visoko političko i moralno mesto u naučnom životu Grčke njegovog vremena, pri čemu ovde nauku treba razumeti u njenom posebnom značenju.     O njegovom životu poznato nam je veoma malo; bio je iz tirensko-fliuntskog roda koji se s njegovim dedom preselio na ostrvo Samos gde se Pitagora rodio oko 584. godine (neki navode čak 580-570) kao sin bogatog trgovca Mnesarha. Verovatno neslaganje s tiraninom Polikratom ili mržnja aristokrata prema tiraninu bila je uzrok tome da on ode sa Samosa; istovremeno, duže putovanje na koje je pošao imalo je i obrazovni cilj: upoznavanje sa svetinjama i kultovima Grčke: tada je sreo i Ferekida da bi potom put produžio i iza granica grčkoga sveta, u Egipat, gde se upoznao sa tajnim učenjima egipatskih sveštenika; nakon toga, bio je kod Haldejaca a potom osnivao tajne sekte, kako među Grcima tako i među varvarima. Sa četrdesetak godina odselio se u Kroton, grad u Južnoj Italiji, koja je, i njegovom zaslugom, došla na dobar glas pa je nazvana Velika Grčka, a u vreme kad se Velika Jonija uveliko borila s Persijancima za svoj opstanak; sakupivši veliki broj pristalica, Pitagora je osnovao školu.  Nakon dvadeset godina provedenih u Krotonu preselio se Pitagora u Metapont gde je i preminuo; tu su mu se toliko divili da su od njegove kuće napravili hram. Ne znamo sadržaj Pitagorinog učenja jer je on ovo izlagao u tajnosti u zatvorenom krugu učenika i prijatelja, ali, možemo reći da je ono bilo veoma uticajno jer su neke od njegovih ideja (ili ideja pitagorejaca) delovale sve do no- voga doba. U svakom slučaju, zna se za njegovo kazivanje da je duša besmrtna i da prelazi u druge oblike živih bića, u određenim, pravilnim vremenskim razmacima (Diels, A 8a). Kazivali su da je Pitagora metempsihoze koje su mu se izvršile prolazio u razmacima od 216 godina, da je jednom živeo kao Etalid, Her- mesov sin, da mu je Hermes dozvolio da izabere sve osim besmrtnosti i da je on poželeo da za života i za smrti zadrži u sećanju sve što mu se zbiva. U životu se, kazuje legenda, mogao svega prisećati a kad je umro zadržao je isto sećanje: Etalid se rodio potom kao Euforb, Hermotim, Pir (delski ribar koji se svega ranijeg sećao) a potom kao Pitagora (Diels, A 8)2.     Premda je nesporno da je reč o jednoj od najvećih ličnosti ne samo antičkog sveta, već i čitave zapadne kulture, krajnje je teško reći u isto vreme o Pitagori i nešto apsolutno verodostojno; zato je široko prihvaćeno da se istovremeno govori o Pitagori i pitagorejstvu.     Filozofiju Pitagora i njegovi sledbenici grade po ljudskom uzoru; svođenje sveta na red, meru i njegovo srodstvo s umom sadržano je u njihovom čuvenom stavu Broj, to su sva nebesa (Met., 986a). Možda se do toga došlo polazeći od uverenja da matematika može da izrazi prirodu nebeskih pojava. Pitagorejci su smatrali da su iz brojeva sastavljene čulno opažljive stvari, da je čitavo nebo obrazovano iz brojeva koji sami imaju veličinu (Met., 1080b). Treba istaći da brojevi imaju ne samo gnoseološki već i ontološki karakter: ako je bivstvovanje celina svega što jeste,  određena kao ápeiron, kao nešto neograničeno, onda je granica, oblik (eîdos), ono što sprečava da se fenomeni rasplinu u neograni- čenom. Ako bi sve bilo neodređeno, bez granica, tada, saglasno Filolaju, ne bismo mogli imati ni predmet saznanja. Granica je princip raščlanjivanja, oblikovanja pa upravo zato određeno i neodređeno (ograničeno i bezgraničeno) sazdaju broj i sve što se uopšte može saznati ima broj (odnosno meru, razmer).     Bezgranično ima osobinu da se produžava, prostire u beskonačnost; granica zaustavlja to prostiranje, omeđuje ga, ocrtava određene obrise; samo bezgranično se ne može spoznati jer svako saznanje treba da razluči predmet koji se saznaje od svega drugog te da ga tako ograniči, omeđi. Upravo to - sinteza bezgra- ničnog i granice - što razgraničava predmete i čini ih razdvojenim, jeste broj (Losev, 1963, 269). To je i razlog što su pitagorejci, kako primećuje Losev, mislili brojeve strukturno, figurativno budući da su do njih dospeli ocrtavanjem stvari, misaonim kretanjem po granicama stvari pa se u brojevima nalazi i nešto geometrijsko, premda su oni razlikovali geometrijske brojeve od geometrijskih fi- gura. Brojevi su geometrijski, ali geometrijski u ne-prostornom smislu; oni su bit i umni oblik stvari.     Ako je broj činilac koji postavlja granice, onda je on izraz opštevažećeg ontološkog poretka. Pomoću broja koji određuje merljivi oblik i sklop kosmos se tumači kao uređeni sklop stvari; u broju koji unosi red u tok fenomena leži spas od haosa. Broj je ono što omogućuje da se jedna stvar razlikuje od druge a harmonija je sama struktura stvari, ono zahvaljujući čemu dolazi do identiteta bezgraničnog i granice, pa je upravo zahvaljujući harmoniji moguća spoznaja i mišljenje stvari.     Ako bi se jednom rečju htelo izreći šta je to zapravo pitagorejstvo, tada bi se sve učenje zapravo moglo svesti na učenje o broju i pritom razlikovalo: učenje (a) o samim brojevima, tj, o bogovima kao brojevima, (b) o kosmosu kao broju, (c) o stvarima kao brojevima, (d) o dušama kao brojevima i (e) o umetnosti kao broju. Pitagora i njegovi učenici išli su u svom tumačenju brojeva tako daleko da su i vrline svodili na brojeve ističući kako je "smisao stvari u brojevima kao počelu koje je materija postojećeg, izraz njihovog svojstva i njihovog stanja; elementima broja  smatrali su parno i neparno; od toga pak da je prvo neograničeno, a drugo ograničeno, a broj jedan da je paran i neparan); broj proi- zlazi iz jedinice, a nebo, to su brojevi" (Met., 986a).     Nama ovo može izgledati čudno, ali moramo imati u vidu da su pitagorejci brojeve videli kao stvari, potom kao suštine, principe i uzroke stvari, a nakon toga kao strukture koje u sebi sadrže ideju poretka, pa su brojeve delili na linearne, kvadratne, pravougle, trodimenzionalne (kubne). To nam kazuje da su oni imali skulptoralne predstave o brojevima, pa je vajar Poliklet svoje skul- pture objašnjavao brojevima a pitagorejac Filolaj je govorio kako su zvukovi trodimenzionalna tela ((44 A 26). Kasnije su brojevi shvatani kao platonovske ideje i božanska bića.     Iako je svim pitagorejcima zajedničko da su sve što postoji izvodili iz brojeva pa je Aristotel s razlogom u njihovim brojevima video svojevrsnu materiju (58 B 5), ne treba gubiti iz vida da su pitagorejci u početku bili bliski staroj filozofiji prirode: za pitagorejca Hipona (kao i za Talesa) počelo je voda, a za pita- gorejca Hipasa (kao i za Heraklita) počelo je vatra; sve to vodilo je shvatanju da je i samo nebo broj.     Činjenica je da pitagorejsko učenje dolazi do nas kroz prizmu Platonove Akademije, kroz učenje Platonovih učenika Speusipa i Ksenokrata. Sam Platon je pod uticajem Pitagore ritam nazivao poretkom kretanja (Zakoni, 665a), videći broj kao izraz usklađujuće moći praiskonskog, moći koja dovodi u red tonove (muzika), proporcije (vajarstvo) i ljudske pokrete (ples) pa tako umećima daje dostojanstvo i visoko poštovanje. Brojevi nisu predmeti za gledanje, neka neobavezna "lepa umetnost, nego tela, boje, tonovi, pokreti uređeni po broju i meri, prikazi onoga što za čoveka ima večitu važnost". Saglasno brojevima i rečima svi delovi kosmosa se sjedinjuju i na taj način postaju lepi, pa je zato, po miš- ljenju Pitagore, mudrost znanje lepog, prvobitnog, božanskog, onog uvek u sebi identičnog koje deluje tako da sve što na ma koji način dospe s njim u odnos postaje lepo, te filozofija i nije ništa drugo do saznanje toga i briga o vaspitanju koje ima za cilj popravljanje ljudi (Jamblih, XII/58).      Ako je, kako jedan Pitagorin učenik kaže, sve slično broju, broj je, kao znak koji uspostavlja red, upućen na ono što ostaje jednako, što se smatra stvarnim, iskonskim, opštevažećim. Aristotel ističe da su pitagorejci brojeve povezivali sa suštinom stvari, jer su u telima nalazili brojne odnose; istovremeno, brojevi su po njihovom shvatanju bili ne samo formalni, nego i materijalni uzroci stvari (Met. 987a 15), a ove su, ništa više do mimeza brojeva (Met. 985b 23); to znači da je predmet učenja o brojevima zapravo sam sklop stvarnosti, pri čemu je odnos prema vidljivom svetu izvor sakralnog i ontološkog učenja o srazmerama i simetrijama. Videći broj kao dijalektičku sintezu neodređenog i određenog Pitagora i njegovi učenici su matematičke elemente smatrali elementima svega postojećeg i sve stvari određivali polazeći od brojeva, pa su ove smatrali u daleko većoj meri elementima no što to behu voda, vatra ili zemlja; zato, iz brojeva ne nastaje samo muzička simetrija već su oni vladajuća, iz sebe same rađajuća povezanost stvari u svetu.     Imamo li u vidu da učenje o brojevima ima istoriju jednako dugu koliko i filozofija, jasno je da se ono menjalo tokom vremena i ako su u početku brojevi identifikovani sa stvarima a potom sa principima stvari i načinom njihovog kretanja, kasnije su oni tumačeni kao strukture, kao spoj ograničenog i neograničenog (Filolaj). Upravo zato su pitagorejci sintezu ograničenog i neograničenog videli u harmoniji, pa muzika nije izraz samo nekog nastajanja (u smislu kretanja svega) već brojčano nastajanje, i njena suština nije ni u čem drugom do u numeričkom nastajanju oblikovanog predmeta, pre svega kosmosa u celini, a potom i svih stvari u njemu (Losev, 1960, 31).     To objašnjava zašto kod pitagorejaca matematika nije nauka s praktično-tehničkom i estetskom namenom, ili sredstvo kojim se ovladava prirodnim pojavama (Galilej), niti je pomoćno sredstvo za uobličavanje estetski lepog (kao kod renesansnog umetnika). Iako se ne pominju likovne umetnosti, u jednom od kasnijih izvora (Sekst Empirik) saznajemo o zakonu simetrije: nikakve umetnosti nema bez analogije, a analogija se zasniva na broju. Svaka umetnost, prema tome, postoji kroz brojeve. Pitagorejci su isticali simetriju i bili neskloni svemu što se brojevima ne da sameriti. Platon kaže da je nauka o brojevima i merenju neraskidivo povezana sa svim umetnostima, jer bez nje one bi bile samo neke bezvredne veštine (Hipija). Aristotel za oktavu kaže da je lepa jer se njeni odnosi mogu izraziti celim brojevima. U vreme procvata pitagorejske filozofije lepim se označavalo sve što je bilo jednostavno i uređeno; ako je nešto savršeno ono je moralo biti i lepo; merilo savršenosti, a prema tome i lepote, bila je pravilnost, često i odnos prema središnjoj tački, pa jednoobraznost različitih aspekata postiže svoj vrhunac u krugu i lopti.      Shvatanje da je broj supstrat stvarnosti nalazilo je najbolju potvrdu u muzici i zato su ispitivani priroda i međusobni odnosi muzičkih zvukova koji se izražavaju brojčanim proporcijama; to istraživanje je išlo u dva smera: jednom u pravcu akustike muzike (Arhita je smatrao da se ton sastoji od delova koji se moraju izraziti u brojčanoj proporciji) a drugi put izučavanja su dobijala istovremeno i kosmički i moralni smisao i to je razlog tome da su pitagorejci sve što se događalo na nebu tražili i na zemlji, pa su načelo koje vlada svemirom nalazili i u ljudskoj prirodi. Zato su u zanatskim veštinama videli otelovljenje broja, odnosa i proporcije, a ritam svog života podešavali su sa skladom koji su nalazili u kretanju zvezda i nebeskih tela. Učenje o harmonskoj proporciji pripada Arhiti; on je prvi uočio kako visina tona zavisi od dužine strune i kako su dužina strune i visina tona obrnuto proporcionalni, premda mehaničko deljenje dužine strune ne daje neposrednu predstavu o visini tona. Arhita je tako došao i do tri tipa proporcija i razlikovao aritmetičku, geometrijsku i harmonsku proporciju; na taj način pitagorejci su postavili empirijske osnove muzičke akustike i prvi formulisali neke od pojmova i principa muzičke teorije; razume se, ako je rani pitagoreizam izražavao veći interes za praksu i eksperiment ("pitagorejci su valjani ljudi koji daju posla žicama i ispituju ih" (Država, 531a)), to je samo znak toga da su stariji pitagorejci muzičkim fenomenima pristupali em- pirijski a što će se kasnije izgubiti u neopitagoreizmu i kod Platona koji muziku misli apriorno matematički: "Svakako misliš" - piše Platon u Državi - "da čovek koji diže glavu i posmatra slike na tavanici i nešto zna, posmatra duhom a ne očima. Možda je to tvoje mišljenje i tačno, a ovo moje naivno. Ali ja ipak ne mogu verovati kako neka druga nauka uzdiže pogled duše, a ne ona o biću i ne- vidljivom; može neko stalno da blene u stvari koje su gore, ili da, ne obazirući se na stvari koje su dole, pokušava da sazna nešto što se ne može saznati, pa da ipak, po mome mišljenju, nikad ništa ne sazna, jer saznanje nema nikakve veze sa svim tim (...). Ove divne nebeske slike, zato što su naslikane kao vidljive, treba smatrati za najlepše i najsavršenije od svih takvih stvari, a ipak treba znati da su one daleko iza onih istinskih slika čija se istinska brzina i istinska sporost, a sa njima i sve ono što je u njihovom krugu, upravljaju i pokreću po istinitom brojnom odnosu u istinitim položajima kao i da se one mogu shvatiti samo razumom i razmišljanjem a nikako očima. (...) Da bismo se poučili i u onim drugim stvarima, moramo kao primer uzeti nebeske slike kao da smo u njima našli uzore koje je Dedal, ili koji drugi umetnik ili crtač, lepo nacrtao ili izradio. A kad bi njih video neki čovek vešt geometriji, mislio bi kako su veoma lepo izrađene, ali i da je smešno baviti se njima ozbiljno i sa namerom da se na njima shva- ti istina o jednakom i dvostrukom, ili o nekom drugom odnosu. (...) Mi ćemo postavljajući sebi probleme, proučavati astronomiju kao i geometriju; ali ćemo ostaviti ono što se zbiva na nebu, ako zaista želimo da učinimo korisnim onaj deo duše koji je po prirodi razborit, a koji je ranije bio nekoristan" (Država, 529b-530b).      U spisu o životu Pitagore, neoplatoničar iz IV stoleća naše ere, Porfirijev učenik Jamblih iz Halkide, ističe da je Pitagora, polazeći od toga da ljudi svoje predstave dobijaju čulnim putem i to kada posmatraju lepe oblike i likove ili slušaju lepe pesme i ritmove, smatrao kako muzičko vaspitanje treba smatrati glavnim te je pribegavao određenim melodijama i ritmovima pomoću kojih je le- čio loše ljudske navike i strasti uspostavljajući iskonsku ravnotežu duševnih sila (XV/64). Ovaj antički pisac u prvi plan ističe Pitagorino učenje o muzičkom katarzisu, o moralnom i praktično- medicinskom značenju muzike. Često se prepuštajući mitovima i legendama, Jamblih navodi kako je Pitagora prvi vaspitavao pomoću muzike i počeo da leči strasti i ispravlja ljudsku narav tako što je uspostavljao harmoniju ljudske duše. Pitagora je smatrao da muzika može da održava zdravlje ako se njom pravilno služimo. Jamblih pominje melodije koje su smirivale strasti, gnev, potištenost i unutrašnju mučninu. On priča anegdotu o Pitagori koji je jednog razjarenog mladića smirio prevođenjem frigijske u dorsku melodiju.  Tako je ideja muzičke katarze postala ideal svih antičkih autora. Treba imati u vidu da je tu pojam katarze još neizdiferenciran i da ima drugačije značenje no kasnije kad se tim pojmom ukazuje na moralno očišćenje. Kod pitagorejaca je muzika bila u istom redu s medicinom pa je očišćenje imalo fiziološki, me- dicinski, praktični karakter, a ne strogo etički ili estetički, budući da muzički katarsis kod pitagorejaca nije estetski, odnosno, nezainteresovan, pošto se postiže i muzikom, i medicinom i mantikom. S druge strane, katarsis kod pitagorejaca zahvata celog čoveka (a ne samo njegovu moralnu stranu), pa je tu reč o "očišće- nju" ne u smislu nekog moralnog napora, već u smislu prosvećenja instikata života pri čemu je nemoguće odvojiti dušu od tela, moral od instinkta i lepotu od zdravlja (Losev, 1963, 19); tako katarsis kod pitagorejaca ima prirodni, fiziološki karakter, čiji je koren u ovozemaljskom a ne u spiritualnom (kao što je to slučaj potom u hrišćanstvu).     Harmonija nastaje iz suprotnosti a muzika je harmonično spajanje suprotnosti, dovođenje mnoštva do jedinstva i - saglasnost raznoglasja. Broj je duša harmonije, mada se može reći da je i duša harmonija budući da ona kao i sve stvari poseduje kvantitativno- harmoničnu strukturu. Kod poznijih pitagorejaca koji su veći značaj pridavali metafizičkoj i etičkoj dimenziji njihovih ideja raz- vila se teorija muzike koja je sadržavala pojam "muzike sfera". Prema ovom učenju (koje traje tokom starog i srednjeg veka, kroz renesansu sve do novog doba (Kepler) i koje je koliko najpopularniji toliko i najtamniji momenat pitagorejskog učenja) ljudska muzika (koja pruža samo uživanje) u suštini je podraža- vanje. Uzor ljudskoj muzici je harmonija koja postoji među nebeskim telima. Visina tona određena je njihovim brzinama, a ove rastojanjima među tim telima koja su u istom odnosu kao sazvučni intervali oktave. Pri tom, ne proizvodi muziku kretanje nebeskih tela, već je samo kretanje muzika.     Taj pitagorejski svemir liči na božansku muzičku kutiju: zvezde se kreću na određenim rastojanjima a etar, uznemiren njihovim kretanjem, proizvodi najmoćniju od svih melodija. Za ljudsko uho ta melodija je samo tišina. O tome nalazimo svedočenje kod Aristotela (de caelo, 290b): "Nekima se naime čini da je nužno da pri kretanju tako velikih tela nastaje zvuk, jer i (pri kretanju) ovih tela kod nas (nastaje zvuk) iako nemaju jednaku težinu i ne kreću se tolikom brzinom: nije naime moguće da ne nastaje neki zvuk neizmerne veličine od kretanja Sunca i Meseca i još k tome tolikih mnogih velikih zvezda koje se kreću tolikom brzinom. A postavivši to sebi kao temelj, i da brzine prema razmacima imaju razmere muzičkih akorda, kazuju da je zvuk zvezda koje se kreću u krugu harmoničan. A budući da se činjenica da mi ne čujemo taj zvuk činila bezrazložnom, kazuju da je razlog tome to što smo odmah već od rođenja okruženi tim zvukom tako da (nam) ne može biti posve jasan naspram protivne tišine: razabiru se naime zvuk i tišina naizmenično jedno naspram drugoga: stoga kao što se kovačima zbog naviknutosti čini da nema nikakve razlike, događa se isto i ljudima." (Diels, 58, A 35). Na taj način biva jasnije učenje o harmoniji duše, učenje o njenoj usaglašenosti zasnovanoj na brojčanoj proporciji; zahvaljujući tome moguće je razumeti naše uživanje u muzici: prema načelu da "slično saznaje slično" naša se duša radosno odaziva na skladna treptanja koja utiču na srodne elemente što postoje među kružećim svetovima pokrećući ih. Usa- glašenost duše može se uporediti sa saglasjem žica na liri. Kao što se lira raštimuje kad je dotakne nevešta ruka, tako je i skladni sastav duše osetljiv na nevešto rukovanje.      Duša se može poboljšati ako se njom vešto rukuje. Muzika, koja je i sama podražavanje i prenošenje božanske melodije, može usaglasiti dušu sa onom večnom harmonijom koju muzičar treba (po svom zadatku) da spusti sa neba na zemlju. Tu se vidi paralelnost neba i duše. Ako je muzika podražavanje pojedinačne a ne nebeske duše, jasno je zašto imamo različite melodije (budući da ove odgovaraju različitim etičkim sastavima i temperamentima).      Tako su razlikovana dva tipa muzike: (1) oštra i okrepljujuća muzika koja izražava muževno i ratničko raspoloženje i (2) muzika nežnih tonova, karakteristična za blagu narav. Kako te melodije mogu u drugima da menjaju raspoloženje, njima se na druge može uticati pa je muzika istovremeno i terapeutsko sredstvo kojim se može menjati ljudska narav. Zato su pitagorejci, kako ističe Aris- toksen, za očišćenje tela koristili medicinu, a za očišćenje duše muziku i ovu će misao kasnije razviti Platon za koga je muzika čista i uzvišena ljubav ka lepom, nežna i beskorisna, lišena grubosti i niskih strasti - gimnastika duše.     Šta bi se moglo zaključiti iz svega ovog? Jasno je da Pitagora i njegovi učenici nastoje da obnove i očiste religiozne predstave svoga doba; bore se protiv verovanja koja se sreću kod pesnika, jer u tim verovanjima nema moralne strogosti, premda su ona u to vreme znatnim delom već napuštena; istovremeno, pitagirejci oštro kritikuju moralnu raspuštenost svoga doba i to je izraz aris- tokratske reakcije protiv demokratskih tendencija u tadašnjem društvu; Pitagora i njegova škola oličavaju konzervativni duh dorskih plemena i time se ova škola suprotstavlja jonskim filozofima prirode u Miletu i Efesu. U prvo vreme pitagorejsko učenje se širilo usmeno, čemu je doprinelo i uništavanje pitagorejskog saveza na prelazu iz VI u V stoleće pre n.e; najverovatnije, prvo izlaganje pitagorejskog učenja u pisanom vidu nalazimo kod Filolaja, a to je druga polovina V stoleća pre n.e. Nakon toga dolazi do zbližavanja pitagorejstva i sokratsko-pla- tonovskih krugova te se o definitivno oformljenom pitagorejstvu može govoriti tek u vreme poznog Platona i stare Akademije (Speusip), a nakon Arhite iz Tarenta (prva polovina IV stoleća pre n.e.) pitagorejstvo zamire za najmanje 300 godina.     Dok su Pitagora i pitagorejci razvijali filozofiju brojeva, prvi grčki mislioci na istočnoj obali Egejskog mora, na zapadu Male Azije, u tada bogatim gradovima kao što behu Milet i Efes, nastojali su da sve bivstvujuće svedu na materijalne elemente ističući njegovu čulnu raznovrsnost (voda, vatra, zemlja, vazduh). Tu je već vidna razlika koja nastaje između pitagorejaca i prvih jonskih mislilaca (o kojima će sad biti reči): dok su pitagorejci naglasak stavljali na to kako elementi nastaju, kakva je njihova aritmetičko-geometrijska struktura koju su oni sjedinjavali s astronomijom i muzikom, potčinjavajući ovoj poslednjoj čak i gramatiku, Jonjani su svoja istraživanja usmeravali na same elemente.