|
U vreme poslednjeg sholarha u Akademiji,
Damaskina
Diadoha, u Rimu se na simboličan način, sa
smrću Anicija Manlija
Severina Boetija (480-524/6) završava antička
filozofija; Boetije je
učio filozofiju u Rimu, možda i u Atini i
Aleksandriji, ali to nije
sigurno; zatim je zauzimao najviše položaje na
dvoru ostgotskog
kralja Teodorika; neko vreme bio je konzul i magister sacri palatii,
neka vrsta upravnika dvora i prvog ministra.
Pod optužbom za
izdaju bačen je u tamnicu i tamo je pred smrt
napisao svoje
poznato delo Uteha filozofije (De Consolatione Philosophie)
osećajući da živi u vreme koje za filozofiju
više nema razumevanja;
za istoriju filozofije Boetije je daleko
značajniji po tome što je u
srednji vek preneo znanja iz Aristotelove
logike i što je svojim
prevodima bitno uticao na formiranje latinske
filozofske
terminologije, no sopstvenim filozofskim
spisima.
Boetijeva primena filozofskih kategorija na teologiju pomogla je
razvitku teološke nauke, dok njegovo
definisanje i upotreba
filozofskih termina behu korisni i za
teologiju i za filozofiju. Iako
nije bio posebno originalan i nezavisan
mislilac, Boetije je posebno
značajan time što je pokušao da hrišćansko
učenje izrazi ne samo
jezikom novoplatonske filozofije već i
Aristotelove filozofije; nje-
gova primena filozofskih kategorija na
teologiju pomogla je razvoju
teološke nauke, dok je njegovo definisanje i
upotreba filozofskih
termina bilo korisno i za filozofiju i za
teologiju; konačno, Boetije je
veliki uticaj izvršio i pisanjem komentara što
će u srednjem veku
biti jedna od veoma popularnih literarnih
formi. U njegovim
spisima, nalazimo napomene i o drugim
Stagiraninovim spisima ali
je neizvesno da li je Boetije preveo i neka
druga Aristotelova dela
na latinski jezik. Rani sholastički mislioci
su se uglavnom bavili
problemom univerzalija i za svoje ishodište
uzimali Porfirijeve i
Boetijeve tekstove, ali su se malo obazirali
na Aristotelovo
metafizičko učenje koje su mogli da nađu u
Boetijevim spisima.
U
svojim radovima on se nije oslanjao samo na Aristotela nego
i na Porfirija i druge neoplatonske autore,
kao i na Cicerona;
podelu filozofije na fiziku, matematiku i
teologiju najverovatnije je
preuzeo od Porfirija (koji je i sam bio pod
uticajem Aristotela); ovaj
aristotelovski uticaj kod Boetija je značajan
jer u prethodnom
|
periodu preovlađuje neoplatonska filozofija
koja će, preko spisa
Pseudo-Dionizija preći u srednji vek.
Flavije Magnus Aurelije Kasiodor (477-565/70) bio je
Boetijev
učenik i prijatelj; neko vreme proveo je u
službi kod ostgotskog
kralja Teodorika i njegovih naslednika; imao
je više životne sreće
od Boetija jer se 540. povukao i osnovao
manastir Vivarijum u
Kalabriji gde je proveo drugi deo svog života;
tu je rukovodio
prepisivanjem velikog broja antičkih spisa i
napisao enciklopedij-
sko delo De artibus ac disciplinis litterarum liberalium, u kome,
pozivajući se na antičke izvore, posebno piše
o retorici, geometriji,
aritmetici i muzici. Kasiodor je napisao Istoriju Gota, za cara
Teodorika, a pod uticajem Avgustinovog učenja
o besmrtnosti duše
napisao je i spis O duši.
Kasiodor nije težio za
tim da bude originalan nego da dâ
pregled znanja koja je prikupio kod drugih
pisaca, pa i nije čudno
što kod njega ponovo srećemo poznatu nam
podelu sedam
slobodnih veština u dve grupe scietiae sermocinales (gramatika,
dijalektika i retorika) i scientiae reales (aritmetika, geometrija as-
tronomija i muzika), a što se moglo naći još
ranije kod Marciana
Kapele. Njegove knjige su se u ranom srednjem
veku koristile kao
udžbenici. Iako se tokom čitavog srednjeg veka
Boetije smatrao
najvišim autoritetom za većinu teoretičara
muzike, vidimo da su
uporedo s njegovom postojale i druge podele
muzike, nastale isto
tako pod grčkim uticajem.
Kasiodor, kao i Boetije, čini vezu antičke i srednjovekovne
kulture, ali kod njega je u većoj meri no kod
njegovog učitelja
prisutan hrišćanski uticaj; on izlaže antičke
stavove o etičkom
delovanju muzike ali ih potkrepljuje
biblijskim legendama i
pozivanjem na autoritet Tvorca. Kod njega
nalazimo jasno izražen
neopitagorejski uticaj, sklonost mistici
brojeva kao i uticaj
savremene liturgijske prakse. Muzika je za
Kasiodora nauka što se
izražava brojevima koji se nalaze u zvicima, i
deli se na
harmoniku, ritmiku i metriku. Harmonika je učenje o odnosu
tonova, tj. nauka koja u zvuku razlikuje
visine, ritmika je učenje o
vezi muzike i poetskog teksta i njen je cilj
razlikovanje dobrih od
loših sazvučja u tekstu a metrika je nauka o poetskim metrima (De
art., I 15-16). Približavajući klasičnu
kulturu srednjovekovnoj
|
školi razumevanja svetih spisa Kasiodor je,
zastupajući tezu o
neophodnosti konsenzusa između vere i razuma,
pripremao put za
asimilovanje antičke tradicije od strane
crkve.
U
VII stoleću javlja se i počinje da širi svoj uticaj islam; godine
635. Arapi osvajaju Siriju, oblast bogatu
grčkom kulturom gde se
još uvek poznavalo delo Aristotela. Sedam
godina kasnije osvojen
je Egipat, a nekoliko godina kasnije i
Tripoli; Italija se u VII
stoleću nalazila pod vlašću Langobarda, a
Španija pod vlašću
Vestgota. Na kratko papska vlast stiže do
Britanije gde papa
Grigorije šalje monaha Avgustina, ubrzo
biskupa Kenterberijskog.
Tada se u Engleskoj i Škotskoj osnivaju
manastiri kao centri
kulture. Nova kultura se koncentriše oko
benediktinskih opatija
koje u svemu zavise od Rima. Kasnije se u
Jorku osniva i
katedralna škola gde će učiti a potom
predavati Alkuin.
U
Španiji je u VII stoleću najznačajniji Isidor (560/70-636),
rođen u Kartagini odakle 600. prelazi u
Španiju i postaje
namesnik u Sevilji zauzimajući pri tom visoke
crkvene dužnosti
pa, iako rođen u Africi, ostaje poznat kao
Isidor iz Sevilje; kao i
Kasiodor, Isidor pokazuje veliki interes za
antičku kulturu i u
svom enciklopedijskom delu Originum sive Etymologiarum libri
XX, koje beše veoma popularno u srednjem veku pa se nalazilo u
svakoj manastirskoj biblioteci, izlaže
etimološko značenje i poreklo
osnovnih naučnih pojmova; u prve tri knjige
piše o sedam
slobodnih veština, a ostalih 17 knjiga
posvećene su medicini,
istoriji, teologiji, mehanici, geografiji,
vojnom umeću i dr.
Ne
mnogo originalan, sabirajući i ponavljajući ranija znanja on,
recimo, u prvoj knjizi već pomenutih Etimologija piše: “Slobodne
veštine obuhvataju sedam disciplina: prva je gramatika, tj. vičnost
jeziku; druga je retorika, koja se zbog blistavog efekta i obilja reči,
smatra neophodnom u politici. Treća je dijalektika, nazvana i
logika, koja veoma suptilnim raspravljanjima
razlučuje istinu od
laži. Četvrta, aritmetika, obuhvata
odnose među brojevima i
njihove podele. Peta, muzika, sastoji se u pesmama i pevanju.
Šesta, geometrija, obuhvata
mere i dimenzije. Sedma, astronomija,
sadrži zakone zvezda” (Etym., I,II). Pored
podele muzike kakvu
preuzima od Kasiodora on klasifikuje muziku
prema načinu stva-
ranja pa razlikuje harmoničku muziku (nastalu iz zvučanja glasa),
|
organičku muziku (proizvedenu duvačkim instrumentima) i
ritmičku muziku (stvorenu udaračkim ili žičanim instrumentima)
/Etymologiae, III 19/.
Isidor iz Sevilje poseban položaj obezbeđuje muzičkom umeću;
smatra da nijedna nauka ne može bez muzike
biti savršena i da
bez nje ništa ne može postojati; sav svet
temelji se na nekoj
harmoniji zvukova i dovodi osećanja u
različita stanja, a i samo
nebo okreće se po treptajima harmonije. U
borbi zvuk treba da
podstiče borce i što je jači zvuk to je žar za
borbom veći; pesma
može da bodri i veslače i muzika uopšte pomaže
da duša lakše
preživi teškoće, da se smanji umor posle rada.
Muzika može da
smiri uzbuđenost (Isidor se poziva na
biblijsku priču o Davidu koji
Saula spasava muzikom od zlog duha, kao i na
kazivanja o
pozitivnom uticaju muzike na divlje zveri).
Muzika se nalazi i u
našem telu: kad govorimo i kad nam u venama
bije krv, u oba
slučaja se u muzičkim ritmovima manifestuju
zakoni harmonije.
Isidor iz Sevilje je smatrao da se pomoću etimologije može doći
do prvobitnog smisla stvari; kao rezultat
pojavilo se neizmerno
mnoštvo ideja, izvučenih iz zaborava i tako je
klasični svet kroz
Isidorovo delo dospeo u srednjevekovni; ova
ocena ostaje čak i kad
se prihvati činjenica da su Maksim Ispovednik,
Boetije i Kasiodor
posedovali daleko dublja znanja od Isidora.
Za
savladavanje kvadrivijuma postojali su u ranom periodu
srednjeg veka kompendijumi Kasiodora, Isidora
Seviljskog i
Marsilija Kapele, a od originalnih dela antičke
filozofije u to doba
beše poznat samo Platonov Timaj i to u prevodima Cicerona i
Halkidija (sa njegovim komentarima). Kako je
Halkidije, živeći u
IV stoleću, svoje komentare napisao na osnovu
komentara peripa-
tetičara Adrasta, platoničara Albina i posebno
stoika Posejdonija,
od koga je preuzeo mnoštvo podataka i beležaka
o istoriji filozofije,
ovaj Halkidijev komentar je u to vreme bio
značajan i po tome što
je spajao stavove različitih antičkih škola.
Međutim, kako su u
početku ovog novog perioda preovlađivala
logička istraživanja
sasvim je razumljivo što je prvobitni metod
srednjovekovnog
mišljenja bila dijalektika.
To je osnovni razlog što
su se na početku srednjeg veka ljudi
usmerili na izučavanje i vežbanje
formalno-logičkih shematizama;
|
tek kasnije se postavlja pitanje značenja
logičkih odnosa, pitanje o
odnosu pojma i reči i o odnosu pojma i stvari;
nije nimalo slučajno
što je pitanje o metafizičkom smislu rodnih
pojmova u narednim
stolećima dobilo centralno mesto i podelilo
mislioce oko različitih
rešenja nastalih u sporu o univerzalijama. Sva
ta sholastička
logika svodi se u to prvo vreme na silogizam i
na deduktivnu
metodu a zapostavljaju se indukcija i
posmatranje.
Početkom srednjeg veka misticizam (inspirisan Pseudo-
Dionizijem) i dijalektika (nastala pod
uticajem Boetijevog
aristotelizma) razvijaju se nezavisno jedno od
drugog, da bi se
kasnije, na vrhuncu sholastike, čineći njenu
dušu, dijalektika i
misticizam sjedinili u nastojanju da iznađu
međusobnu ravnotežu;
tek kad sholastika počne da jenjava, oni se
iznova razjedinjuju:
lišena mističkog elementa dijalektika će se
gubiti u jezičkim
nijansama (kao u naše doba analitička
filozofija, lišena svog
filozofskog temelja), a misticizam, udaljujući
se od umnog
rasuđivanja, izgubiće smisao za stvarnost,
rasplinuvši se u
ekstatičnoj bogobojažljivosti.
|
|
|
|
|
Comments
Post a Comment